Het Kasteel van Wouw: een eeuwenoude geschiedenis

De ronde waterburcht, begin 17e eeuw

Op zondag 5 januari stond er een 'snertwandeling' gepland (Groei & Bloei Roosendaal), maar het weer nodigde hiertoe geenszins uit: binnen blijven was de meest aantrekkelijke optie. Dat deden we dan ook, in molen De Arend in Wouw. Waar de Heemkundekring/Stichting Kasteel van Wouw een lezing gaf over de geschiedenis van het Kasteel van Wouw. Op Wikipedia is er veel over te lezen.

In 'de kantine' van molen de Arend werd de lezing verzorgd.
 Met koffie en appeltaart bij aanvang en erwtensoep toe.

Groot kasteel
Vrijwilligers, liefhebbers, zijn al zeventien jaar bezig met het 'in kaart brengen' van het kasteel, ooit de grootste vesting van Nederland op een grondgebied van 5,5 ha. De vesting werd gebouwd op de enige doorgang vanuit west naar oost in het enorme turfgebied van Brabant. De turfwinning startte in het westen, in tegenstelling tot wat velen denken. Dankzij de vesting beheerste men deze belangrijke toegang: er werd heel veel geld verdiend aan de turf. Niet door de turfstekers, die in grote armoede leefden, maar door de grondeigenaren.

De oudste delen onder de huidige blootgelegde fundering van het kasteel dateert uit het jaar rond 1050, is aan de hand van houtresten vastgesteld. De ronde burcht zal tussen 1250 en 1300 gebouwd zijn. Met een ronde en een vierkante toren, twee grachten en bijgebouwen, bijvoorbeeld voor paardenstallen.

Buskruit
Een belangrijk moment was de uitvinding van het buskruit, dat het mogelijk maakte gaten in muren te schieten. Een oplossing was er ook: een aarden wal. Zo waren er naast deze wallen, nu hersteld, een voor- en achterpoort en vier torens. De hoektorens hadden muren van 3,5 m dik.

Bijzonder is dat alle rekeningen uit de periode 1492 - 1504 nog beschikbaar zijn, opgeslagen in het archief van Bergen op Zoom. In 1583 (9/10 mei) was er een beleg - in de Tachtigjarige Oorlog. Deze oorlog was de opstand van de Zeventien Provinciën tegen drie opeenvolgende koningen van het Spaanse Rijk: Filips II, Filips III en Filips IV. Het conflict begon als een bestorming van katholieke gebouwen door protestantse groepen: de Beeldenstorm. Bij het beleg waren er in het Kasteel van Wouw Italianen, die in opdracht voor de Spanjaarden vochten. In het Twaalfjarig Bestand werd besloten het kasteel 'neutraal' te maken: het begin van het einde. 

In de Markiezenhof hangt het laatste schilderij van het kasteel, gemaakt in 1775.

Zoals in die tijd gebruikelijk was werden de restanten van de vesting verkocht als bouwmateriaal. Veel van de oude kern in huidig Wouw is gebouwd met de stenen, afkomstig van het kasteel. Hierdoor was in het midden van de 18e eeuw een groot deel van het kasteel reeds verdwenen. Alleen de middelste vestingtoren in de westelijke vestingwal is nog lang bewoonbaar geweest als 'kasteelwoning' (de laatste bewoner overleed in 1734). De boerenhoeve op het terrein is afgebroken in 1911 nadat de laatste pachter op het terrein was verdronken in de vijver, de laatste overblijfselen van de vroegere gracht.

In 1934 is de locatie in het kader van de werkverschaffing opgegraven en kon op basis van de fundamenten het plan van het kasteel in kaart worden gebracht. 
Sinds 1979 is het terrein een archeologisch monument en is het als zodanig beschermd.

Gevangenpoort Bergen op Zoom

In maart 2007 is gestart met de werkzaamheden om de contouren van het kasteel zichtbaar te maken. Door te prikken in het land lukte het om de fundering te vinden. Zo werden later ook de grachten teruggevonden, met 342 boringen tot soms wel vijf meter diep. Alle werkzaamheden werden en worden overigens in nauw overleg met de archeoloog van Bergen op Zoom uitgevoerd. Bijzonder detail: de Gevangenpoort Bergen op Zoom past precies op de fundering van de toegangspoort van het Kasteel van Wouw.

Anno 2010 is het terrein aangeplant en is getracht de oude contouren zichtbaar te maken.
In 2014 kreeg de Stichting Kasteel van Wouw de grond van de gemeente in erfpacht.
In mei 2016 werd tijdens een archeologisch onderzoek de fundering van het poortgebouw zichtbaar. In 2017 zijn de funderingen van de voormalige bijgebouwen 'opgegraven'. 

Voor de bouw van het Kasteel van Wouw is zowel natuursteen als gebakken steen gebruikt. Natuursteen vooral op plekken waar ook water was. Naar schatting zijn er elf miljoen bakstenen gebruikt. De natuursteen komt voornamelijk uit België.